De sterke vrouwen van Francis Kilian

tekst Nan Luursema

De schilderijen van Francis Kilian zijn zo gelaagd – ook letterlijk, in verf en tempera – dat je als je er lang naar kijkt op een gegeven moment niet meer weet wat van jou is en wat van de kunstenares. En door al die lagen schijnt een witgouden licht, dat in je hersens op een knopje drukt. De figuren, vaak vrouwelijk, hebben heel veel weg van een mens, maar zijn dat toch weer niet. Precies daarom prikkelen ze ons onbewuste en associëren we erop los.

Wat denkt u als u deze schilderijen ziet? ‘Deze zou ik wel boven de bank willen, en die in de hal?’ Bent u gegrepen door het mysterie, de schitterende kleuren? Ik verzeker u dat het nog véél verder kan gaan. Op de avond voordat ik dit stuk moest schrijven, reisde ik nog een uurtje rond op de website van Francis Kilian. En daar zag ik opeens een prachtige vrouw in een rijk begroeide tuin die de wijsvinger van haar linkerhand pal omhoog had gericht. Op het topje van die wijsvinger zat een vogeltje, zoals wel vaker in deze serie schilderijen. Ik had het gevoel alsof ik dat schilderij werd ingezogen. Ik ging naar bed en kon niet slapen. Voortdurend zo’n ‘nabeeld’ in mijn hoofd. Het schilderij kwam in delen op me af, zo krachtig en wervelend dat ik mij urenlang van de ene zij op de andere gooide. De volgende morgen wilde ik onmiddellijk naar die voorstelling terug, maar op de website van Francis kon ik hem niet meer vinden. De kunstenares gebeld: waar is hij? Nee Francis, die is het niet, die andere ook niet. Stuur je hem nog even op? Uiteindelijk zei Francis: ‘Dat schilderij dat jij hebt gezien bestaat niet. Je hebt het zelf gemaakt.’

Zijn in de tijd
Francis Kilian beschikt niet alleen over een groot beeldend vermogen, maar ook over de macht van het woord. Zij leest graag dichters en heeft bijvoorbeeld haar prachtige serie ‘Zegeningen’ - enkele schilderijen daaruit ziet u op deze pagina’s - laten ontstaan uit een aantal inspirerende dichtregels van Marjoleine de Vos. Bovendien is ze zelf heel goed in staat om te beschrijven waar haar werk over gaat, wat bij schilders nogal uitzonderlijk is. ‘Mijn schilderijen,’ zegt ze, ‘hebben alles te maken met het verloop van de tijd. Stille figuren bevolken mijn werk terwijl ze wachten, twijfelen of dromen over de toekomst. Een stap vooruit is een grote beslissing. De ruimte waarin zij leven is kleurrijk. Soms een beetje versleten of verlopen, dan weer stralend en helder. En altijd is er ergens in het beeld een hulp te vinden, een wegwijzer of een houvast, een doodnormaal ding als een springtouw, of een koffertje. Steeds is er het ‘zijn in de tijd’ zonder een actie. [Weggaan, wachten, springen, zweven] zijn titels die horen bij mijn werk.’
Wie is Francis Kilian, geboren in 1961 in Wijchen bij Nijmegen, in het Land van Maas en Waal?

Ruimte beleven
Zij herinnert zich dat ze al tekende toen ze twee was, waarschijnlijk al eerder. “Zodra ik door had dat ik ergens strepen mee kon maken was ik verkocht. Er zijn nog kinderfoto’s waarop je me met een stok op een zandweg een heel groot poppetje ziet maken. Ik tekende veel en ging daar totaal in op. Het was dus eigenlijk heel gewoon dat ik na de middelbare school naar de academie zou gaan, want dit was het enige wat ik echt kon.”
Francis studeerde tweeënhalf jaar vrije richtingen aan de Academie Minerva in Groningen, ging toen een jaar reizen in Frankrijk en Scandinavië, waar ze onder meer tekende en schilderde met Noorse gehandicapten. Na haar terugkeer koos ze voor een jonge, kleine en enthousiaste docentenopleiding in Amersfoort, waar bevlogen leraren haar en negentien andere studenten duidelijk maakten waar het in de kunst werkelijk om gaat.
Francis: “Vanaf mijn kinderjaren heb ik een verlangen naar het Noorden gevoeld. Dus ben ik teruggekeerd naar Scandinavië, waar ik twaalf jaar heb gewoond. Een ander type licht ja, maar ook een andere manier van kijken en vertellen, want historisch gezien leeft de mythe daar veel sterker door in de verhalen en in de manier waarop de mensen met elkaar omgaan. Nederland is grijzer, in Scandinavië zoeken de kleuren meer helderheid. In het noorden van Noorwegen, bij Trondheim, heb ik geleerd wat het is om alleen te zijn en op mijzelf te vertrouwen. Ik trok mij terug in een hut aan het meer, kwam geen mens tegen - hoorde ze niet eens - en voelde me desondanks niet één moment eenzaam. De ruimte is daar niet gevuld met van alles en nog wat, zoals in Nederland, maar is er in de letterlijke te zin van het woord te be-leven. Het gevolg is dat het weliswaar wat langer duurt voordat een initiatief werkelijk kan landen, maar ook dat je het kunt hóren als het landt. Vergelijk het met het weggooien van een steen. In mijn beleving wordt je arm in Nederland al gestopt bij het opheffen van die arm. In Noorwegen heb ik stenen kunnen werpen en vervolgens kunnen wachten op het antwoord, dat altijd kwam. Daar hoef je heus niet spiritueel voor te zijn aangelegd, het is gewoon een kwaliteit die in de bodem en de dingen ligt.

De ziel van het werk
“Ongeveer drie weken voor de geboorte van mijn jongste kind, nu achttien jaar geleden, heb ik een zonnebloem getekend. Ik was heel dik en moe en wilde iets schilderen zonder de stemmen van docenten in mijn hoofd die mij zouden vertellen wat ik anders, meer of beter moest doen. De zwangerschap had mij op een bepaalde manier vrij gemaakt. Daarom mocht ik even iets banaals maken van mijzelf.
En ik vond het verschrikkelijk leuk! Vanaf dat moment heb ik mijzelf bewust geleerd het banale en onbeduidende toe te laten en ervan te genieten. Ik ben niet meer op zoek naar de ‘grote waarheden’, ik schilder wat er in me opkomt en probeer net zo lang door te gaan tot ik de ziel van het werk kan zien. Daarom doe ik er ook zo lang over, ik zie het werk bij voorkeur net zo lang doorgroeien tot het mij kan vertellen wat het wil worden. Zodanig dat je er naartoe wilt en het wilt ontmoeten. Je ziet dat bijvoorbeeld in het werk van Louise Bourgeois, een kunstenares die zelfs het meest onbeweeglijke werk kan laten tintelen. Dan komt er heel veel energie vrij, die je opvangt in je ogen. Je wordt geraakt. En dat gevoel, die tinteling, moet steeds weer uitgevonden worden, lijkt het wel.”

Het nummer is nog te bestellen via www.happinez.nl