Arti et Amicitiae

Joep van Ruiten
interview Francis Kilian en Peter Hiemstra, DvhN november 2014

Hoe begint iets? Wanneer mag iets ontstaan? ,,Bij galerie Van Strien in Nieuw-Amsterdam hing een schilderij van mij dat jou aan het werk van Vermeer deed denken", zegt Francis Kilian.
"Ik had zelf in die periode een beeld gemaakt dat aan Vermeer herinnerde: een portret van mijn schoonzusje geïnspireerddoor Het meisje met de parel", zegt Peter Hiemstra.
Kilian: "Toen zei Berber van Strien: 'Jullie gaan samen iets maken'."
Peter: "Daar wist ik dus helemaal niets van."

Oktober 2014. We bevinden ons in Kunstruimte Hiemstra in Oldeberkoop, omringd door schilderijen en beelden. Nog even en bij galerie Van Strien opent Significant others, een samenwerkingsproject van Francis Kilian (Wijchen, 1961) en Peter Hiemstra (Wolvega, 1954). De eerste brengt zes werken in, portretten van vrouwen met wie ze bevriend is. De tweede levert vijf beelden, portretten van mannen waarmee hij bevriend is.

Hoe lang kennen ze elkaar al? "Een jaar of tien, denk ik", zegt Kilian. "Ik was nog consulent bij stichting Beeldende Amateurkunst en moest een netwerk opzetten met consulenten uit verschillende delen van het land. Peter was toen consulent bij Kunst en Cultuur Drenthe, maar kwam nooit opdagen."

"Ik mocht niet", reageert Hiemstra. "Beeldende kunst door amateurs had toen geen prioriteit. Later kwamen we elkaar tegen als juryleden bij wedstrijden voor amateurkunst."

Geïnspireerd door het portret dat Hans Holbein vierhonderd jaar geleden van Anna van Kleve schilderde, vroeg Kilian zes vrouwen uit haar naaste omgeving om te poseren. Vervolgens maakte ze daar portretten van: verf op doek. "Ik heb ze gevraagd een bepaalde positie in te nemen en zich sterk te concentreren op iets in de toekomst, op een verwachting", vertelt ze.

Hiemstra op zijn beurt vroeg aan vijf mannen uit zijn omgeving of hij hun gezichten mocht afgieten in gips. "Ogen gesloten, buisjes om te ademen in de neusgaten. In de gipsmal werd klei gedrukt. Het aldus verkregen portret werd verwerkt tot een borstbeeld. Daarna levensgroot de oven in, op verschillende temperaturen, meerdere keren. Met als gevolg dat ze er allemaal lichtelijk gekrompen uit te voorschijn zijn gekomen."

Significant others gaat over kunst en vriendschap. Of over kunst door vriendschap. Of vriendschap door kunst. Arti etAmicitiae.

Maar wat is vriendschap?

"Mijn eerste vriendinnetje kwam ik tegen op straat in Wijchen", vertelt Kilian. "Emily Mooren. Ik had net leren fietsen en zij ook. Op onze fietsjes gingen we de buren af voor koekjes. Zo verkenden we samen de wereld. Ik heb er heel sterke herinneringen aan overgehouden. Toen ik vier jaar was, zijn we verhuisd naar een huis aan de overkant van de straat en mocht ik niet meer oversteken. Toen was afgelopen[V1] met de vriendschap. Ik heb haar nooit meer gezien."

Hiemstra herinnert zich Bennie Klijnstra. "Een buurjongetje waar ik veel mee speelde. Samen met het zoontje van de tandarts gooiden we zand naar binnen bij mensen waar de ramen open stonden. Hij heeft mij ook een keer van de trap geduwd, daar heb ik nog een gebroken been aan overgehouden. Een paar jaar geleden stond hij ineens weervoor m'n neus. Ik had 'm meer dan 40 jaar niet gezien. 'Ik ken jou', zei hij. 'Ik ken jou niet', antwoordde ik. Bleek hij in De Blesse te wonen."

"Ik hecht nauwelijks waarde aan het woord vriendschap", zegt Hiemstra. "Er bestaat voor mij geen vaste definitie. Ik spreek liever over wat iemand voor mij betekent." Hij begint te vertellen over de mannen in zijn dorp met wie hij een groepje vormt en waarvan er nu drie zijn bevroren in een beeld. "We spreken regelmatig met elkaar af voor een avond rond een bepaald onderwerp. Meestal ontaarden die avonden in slap gelul. Al die mannen hebben mijn leven verrijkt, ieder op een andere manier."

Hij vertelt over Wout Hamhuis. "Die ken ik al veertig jaar, die zit als kleefpasta aan mij vast. Daar kom ik nooit meer van af. Die voelt als een broer. Anderen heb ik later leren kennen. Je ontdekt dat je gemeenschappelijke interesses hebt, het is leuk om elkaar te zien – zo begint het. Dan blijkt dat je met de een muziek kunt maken. Dat je met een ander exposities kunt bezoeken. Een dagje op stap. Heel gezellig. Een keer iemand écht zien en begrijpen, is niet genoeg. Het moet vaker. Je gaat een relatie aan. En dan, op een gegeven moment gebeuren er dingen. Dan moet je iets."

Kilian: "Je gaat een tijd op weg met iemand en dan is er geen ontkomen meer aan: je gaat de confrontatie aan, of je gaat iets anders doen. Dat is het moment waarop je ontdekt of er sprake is van vriendschap, of je iemand vriend kunt noemen. Je stapt niet zomaar op iemand af met de vraag of je vrienden mag worden."

Hiemstra: "Er ontstaat bijvoorbeeld onenigheid. Met een vriend kun je het uitpraten, dat kan heel verhelderend zijn en dan ga je weer verder. Lukt dat niet, dan verwatert de vriendschap. Vriendschap is onvoorwaardelijk."

Kilian: "Bij vriendschap voel je geen enkele drang. Afstand maakt niets uit. Je hebt een positie ingenomen en je bent er.Het[V2] klinkt misschien vreemd, vriendschap is voor mij een daad. Ik ben soort workaholic geweest, maar toen verloor een vriendin van mij haar zoontje. Dat maakte ik van dichtbij mee. Toen besefte ik: dit is wat je deelt met mensen. Dit soort gebeurtenissen kun je niet in je eentje beleven. En er komen nog veel meer van dit soort momenten. In 2006 heb ik besloten dat vrienden voor mij van het al-ler-grootste belang zijn."

Vriendschap is aan leeftijd gebonden, en toch ook weer niet. Kilian: "Ik heb heel lang een middelbare school-idee over vriendschap gehad. Dat een vriendin iemand is waar je alles mee deelt, dat je er bij wijze van spreken met getrouwd bent. Ik heb ontdekt dat zoiets helemaal niet hoeft, dat je niet iedere dag bij je buurvrouw over de vloer hoeft te komen om haar toch vriendin te kunnen noemen."

Hiemstra: "Er zijn mensen die dromen van een keuken met daarin een grote tafel waar al hun vrienden kunnen aanzitten voor een gezamenlijke maaltijd. Je zou dat een ideaal kunnen noemen. Ik heb niet zo'n tafel. Het is ook een keuze. Je kunt ieder weekend met mensen doorbrengen. Ik vind het leuk om met vrienden te eten, maar ik zit net zo lief in mijn atelier lekker in mijn eentje te werken. Ik moet er niet aan denken dat ik dat kwijt zou zijn. Ik hoef niet zonodig iedere zaterdagavond met vrienden om tafels te zitten."

De vrouwen op de schilderijen van Kilian zijn geselecteerd uit een grotere groep. "Een aantal jaar geleden ben ik met een paar vrouwen naar Parijs geweest, exposities kijken. Dat was zo leuk, dat liep zo goed. Daar is een vriendengroep uit ontstaan met mensen die allemaal iets gemeen hebben: ze lezen graag, ze kijken graag film, zijn reflectief van aard, houden van kunst, we hebben vergelijkbare opleidingen gevolgd. Op een of andere manier vertegenwoordigen ze ieder afzonderlijk iets wat ook bij mij hoort. Ze vertegenwoordigen facetten van mij, ze vormen een afspiegeling van wie ik ben."

Ook Hiemstra had voor zijn beelden meer mannen om uit te kiezen. "Ik heb gekozen voor mannen uit mijn nabije omgeving; mannen waar ik iets mee deel. De vraag was of ik iets met hun koppen zou kunnen. Ik moest niet alleen vrienden kiezen, die vrienden moesten ook goede koppen hebben."

Na voltooiing van de schilderijen en beelden werden de modellen uitgenodigd om in Oldeberkoop de resultaten te bekijken. "Ik was heel nieuwsgierig naar de reacties. Tijdens het maken van de beelden heb ik wel contact met hen gehad, maar ze hadden nog niets gezien", vertelt Hiemstra. "Ze reageerden heel direct. 'Heb ik zo'n ouwe kop?', 'Dus zo zie ik er uit als ik dood ben', 'Ik lijk op mijn grootvader, ik kon heel goed met mijn grootvader.' Zo ging het maar door."

Kilian vreesde de reacties van haar modellen aanvankelijk. "Een vriendin zei: 'Ik heb mijn gezicht aan jou uitgeleend. Het is aan jou om er iets van te maken. Tijdens het schilderen dacht ik soms: Hier maak ik niemand blij mee. Sommigen reageerden geschokt. 'Die rimpels!', 'Ben ik echt zo dik?'. En: 'Als jij mij zo ziet, dan ziet iedereen mij zo.' Er waren vriendinnen die vaker dan anders tijdens het schilderen in mijn atelier langs kwamen. Anderen lieten het los."

Hiemstra: "De manier waarop Francis hun ogen heeft weergegeven, is heel opvallend. Daar is geen ontkomen aan."

Kilian: "Vergeleken met mijn schilderijen zijn de beelden van Peter anekdotisch. Hij voegt aan de portretten elementen toe waarmee hij iets over die geportretteerden vertelt. Er zit humor in, relativering."

Hiemstra: "Ik vind het leuk om met deze mannen plezier te hebben. Maar ik heb geen grappige beelden willen maken. Humor is maar een deel. Als je goed kijkt, zie je een serieuze ondertoon."

Kilian: "Bij het zo duidelijk mogelijk weergeven van wat ik zie, neig ik tot een hardheid in het schilderen. Dat is één van de duizenden manieren waarop je kunt schilderen. Wat ik met deze schilderijen wil laten zien, is vertrouwelijkheid. Het gaat mij in deze schilderijen om het moment waarop er echt contact is met de geportretteerden. Dat contact loopt in mijn geval via de ogen."

Hiemstra: "Normaal vertellen mijn beelden over wat de mens doet, als allegorie. Als je een mooi verhaal wilt, ben je bij mij aan het juiste adres. Normaal maak ik geen portretten. Door dit project ben ik met materialen en technieken gaan experimenteren waar ik jaren lang niet meer mee heb gewerkt. Dat is een ding. Het andere is: dit zijn niet zomaar beelden. Deze beelden vormen een weergave van hoe ik deze mannen zie. Ik ben de afgelopen periode heel veel met hen bezig geweest, in mijn hoofd, maar ook fysiek. Mijn band met hen is sterker geworden. Significant others heeft mij veel opgeleverd."

Dan zegt Hiemstra: "Ik ben niet bewust bezig met het uitbreiden van mijn vriendenkring, maar Francis, zijn wij nu vrienden geworden?"

Kilian: "Ik ben heel selectief, ik lever mij niet makkelijk uit, Ik durf niet te zeggen dat wij nu vrienden zijn. Dit project doet iets met onze relatie. Ik zal eerder en makkelijker contact met je opnemen. In de kring mensen die om mij heen beweegt ben je dichterbij gekomen. Maar waar het heen gaat; ik zou het niet weten. Maar warme gevoelens? Ja, dat zeker."